انواع برنامه ریزی ، فرآیند تعیین اهداف و خطوط کلی فعالیت ها و مأموریت های سازمان در بلند مدت است ،تشخیص اولویت ها و تعیین اقدامات اصلی و کلیدی که برای نیل به اهداف سازمان ضروری است نیز در فرآیند برنامه ریزی انجام می گیرد . برنامه ریزی به طور کلی به دو صورت جامع و عملیاتی انجام می شود . برنامه ریزی جامع یا استراتژیک ، چارچوب و اساسی است که عملیات و برنامه های جزئی سازمان را شکل می دهد و به آن ها جهت می بخشد . برنامه ریزی جامع با خصوصیت فراگیر بودنش برنامه های جزئی  سازمان را در بر می گیرد و آن ها را هماهنگ می سازد. در ادامه با الی گشت همراه باشید.

تعریف برنامه ریزی -انواع برنامه ریزی

برنامه ریزی عبارتست از برآورد احتیاجات آینده و تعیین منابع برای تأمین آن احتیاجات، به عبارتی دیگر برنامه ریزی تصمیم گیری در مورد آنچه که باید انجام گیرد و اینکه چگونه باید صورت گیرد، توصیف می شود . برنامه ریزی فرایندی است که در آن نحوه تولید ، گردش و هماهنگی اطلاعات در بخش کارشناسی به نحو سازمان یافته ای به بخش تصمیم گیری مرتبط می گردد .

انواع برنامه ریزی

برنامه ریزی راهبردی

برنامه ریزی راهبردی با دوراندیشی و در جریان فرایندی نظام یافته انجام می گیرد. این فرایند مراحل زیر را در بردارد.

الف) تعیین ماموریت ها و هدف های بلند مدت و رسالت سازمان

ب) تفکیک و تجزیه اهداف بلند مدت در قالب هدف های کمی و کیفی کوتاه مدت (این مرحله را هدف گذاری می نامند)

ج) تدوین و تنظیم خط مشی ها و اتخاذ سیاست های کلی

د) طرح ریزی و تنظیم برنامه های عملیاتی (تاکتیکی)

برنامه ریزی عملیاتی

مراحل برنامه ریزی عملیاتی عبارتند از:

الف) تدوین برنامه های کوتاه مدت (تنظیم بودجه و زمانبندی)

ب) تعیین معیارهای کمی و کیفی سنجش عملکرد و ارزیابی هزینه های اجرای عملیات

ج) ارزیابی برنامه ها و تعیین موارد انحراف عملکرد از آن ها

د) تجدید نظر در برنامه ها و تهیه برنامه های جدید

برنامه ریزی تخصصی

گاهی با توجه به ماهیت تخصصی برخی از وظایف مدیریت، برای انجام آن ها برنامه ریزی می شود. این برنامه ریزی ها را برنامه ریزی تخصصی می نامند.

الف) برنامه ریزی و کنترل تولید: در برنامه ریزی تولید، از طریق تعیین نیازها، تامین ابزار و تسهیلات و پرورش نیروی انسانی برای تولید محصولات و کالاها با توجه به تقاضای موجود در بازار و نیازهای پیش بینی نشده جامعه برنامه ریزی می شود.

برخی از اهداف برنامه ریزی و کنترل تولید عبارتند از:

• ایجاد هماهنگی میان ظرفیت تولید و زمان تولید محصول در سازمان، با موعد تحویل محصولات طبق سفارش های دریافت شده
• به حداقل رساندن زمان بیکاری کارگران و ماشین آلات موجود
• مهیا ساختن مواد اولیه و ابزار و قطعات مورد نیاز در زمان مناسب
• به حداکثر رساندن گردش موجودی ها و تبادل منابع با محیط
• یکنواخت کردن و همسان سازی ساخت محصول در کلیه کارگاه ها
• تدوین دستورالعمل های مناسب برای انجام فعالیت های تولیدی؛ به گونه ای که مدیران و سرپرستان با فراغت از کارهای دفتری، بتوانند بخشی از وقت خود را صرف سرپرستی و آموزش کارکنان کنند
• ارائه گزارش به مدیران و مسئولان، برای مطلع ساختن آن ها از وضع موجود

ب) برنامه ریزی نیروی انسانی: در برنامه ریزی نیروی انسانی با تعیین تعداد افراد مورد نیاز سازمان در سال های آینده برای انتخاب، آموزش، ترفیع و بازنشستگی آنان برنامه ریزی می شود و میزان ورود و خروج نیروی انسانی برآورد می گردد؛ به طوری که بتوان بر مبنای این برآورد، تسهیلات و وسایل مورد نیاز سازمان را پیش بینی کرد. برنامه ریزی نیروی انسانی با تهیه نمودار سازمانی آغاز می شود  و مواردی نظیر تهیه نمودار جانشینی و ترفیع، تدوین آیین نامه استخدامی و تنظیم برنامه های آموزشی ضمن خدمت را در بر می گیرد.

ج) برنامه ریزی مالی و تنظیم بودجه: در برنامه ریزی مالی با برآورد هزینه ها و درآمدها و تعیین منابع مالی و برنامه ریزی نحوه مصرف منابع مالی برای نیل به هدف های سازمان برنامه ریزی می شود.

انواع برنامه ریزی – کالج مدیریت

انواع روش‏های برنامه‌ریزی:

۱) بودجه بندی(Budgeting):
روش‌های بودجه‌بندی به دلیل ضرورت ایجاد سیستم‌های کنترلی و برنامه‌ریزی در نظام‌های مدیریت علمی توسعه پیدا کرد.

۲) برنامه‏ریزی عملیاتی(Operational Planning):
هدف از برنامه‌ریزی عملیاتی دستیابی به هماهنگی و کنترل بهتر فعالیت‌های شرکت است. در برنامه‌ریزی عملیاتی با تاکید بر ارزش پول، اقدامات مالی سازمان بطور دقیق و سالیانه طرح‌ریزی می‌شود. مشکلات این روش عبارتند از:
– عدم امکان برنامه‏ریزی در بلندمدت
– خطر خردنگری
– نزدیک بینی بیش از حد

۳) برنامه‌ریزی (کوتاه مدت/میان مدت/بلند مدت):
این نوع برنامه‌ریزی برای رفع مشکلات برنامه‌ریزی بودجه و عملیات در ارائه افق بلندمدت توسعه یافت. تاکید این روش “برنامه‌ریزی مبتنی بر طول زمان” است. در این روش آینده در دوره‌های کوتاه، میان و بلندمدت براساس روند گذشته پیش‌بینی می‌شود. فرض اصلی این روش ثبات محیط در طول دوره برنامه‌ریزی است.

۴) برنامه‏ریزی غلتان(Rolling Planning):
با حرکت از محیط ایستا به محیط پویا و پیچیده، اعتبار برنامه‌ریزی ایستا از دست می‌رود. بر این اساس ضرورت توجه به تغییرات محیطی و تحولات عوامل تأثیرگذار (داخلی و خارجی) باعث ایجاد ضرورت بازنگری، چرخش و غلتش در برنامه را ایجاد می‌نماید. برنامه‌های غلتان (برنامه‌هایی که بطور دوره‌ای مورد بازنگری قرار می‌گیرند) باعث می‌شوند تا همواره بتوان به تصمیم‌سازی، شکار فرصت‌ها و اتخاذ استراتژی، متناسب با شرایط روز و با آگاهی از تغییرات پیرامونی پرداخت.

۵) برنامه‌ریزی برای  (Strategic business unit:SBU):
پس از جنگ ‌جهانی ‌دوم و با شکل‌گیری سازمان‌های بزرگ، شیوه‌های مدیریتی متمرکز، بحران‌های جدی را در کنترل و هماهنگی در این سازمان‌ها ایجاد کرد. برای مثال کندی عملیات تصمیم‌گیری، پیچیدگی عملیات هماهنگی، کاهش توان تحرک و عدم کارایی در پاسخ به تغییرات محیطی از این مشکلات بودند. برای رفع این مشکلات سازمان‌ها به سازمان‌های کوچکتر شکسته گردیدند. به هریک از این سازمان‌های کوچک یک واحد کسب وکاری استراتژیک یا SBU می‌گویند. این مجموعه‌های کوچک‌تر، خودمختار و مستقل ، به‌عنوان مراکز سودآور تعریف گشته ، که به دلایل پیچیدگی کمتر سازمانی و مدیریتی ، امکان برنامه‌ریزی کاراتر برای آن‌ها فراهم خواهد گردید.

۶) برنامه‌ریزی در سطح کسب و کار:
این سطح از برنامه‌ریزی در سطح یک بنگاه (مجموعه ای از SBU ها) و با هدف ایجاد هم‌گرایی بین اهداف و عملکردها و دستیابی به هم‌افزایی (سینرژی) در سطح کل بنگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۷) برنامه‌ریزی مشارکتی:
این روش وابسته به اصول زیر است:
• مشارکت که اشاره دارد به: آرمان و هدف مشترک بین اعضای سازمان و مشارکت مدیر و کارکنان در سازمان
• مداومت که اشاره دارد به: بررسی مداوم آمار برنامه‌ای(مورد انتظار) و مفروضات بنیادی برنامه و اصلاح در صورت نیاز
• هماهنگی که اشاره دارد به: برنامه‌ریزی برای واحدها به‌صورت هماهنگ و وجود ارتباط اطلاعاتی بین واحدها
• کل‌نگری که اشاره دارد به: ترکیب اصل هماهنگی و ادغام (برنامه ‏ریزی وابسته به هم) برای تمامی سطوح و رده‌های سیستم (سازمان)

اهمیت و ضرورت برنامه ریزی -انواع برنامه ریزی

برنامه ریزی از وظایف بسیار مهم مدیران است و با سایر وظایف آن ها نیز ارتباط دارد. اگر نگرش مبتنی بر برنامه ریزی به سراسر زندگی افراد تسری یابد، نوعی تعهد به عمل بر مبنای تعقل و تفکر آینده نگر و عزم راسخ بر استمرار آن، برایشان ایجاد می شود.

به علاوه تحقق اهداف فردی و سازمانی نیز مستلزم برنامه ریزی است؛ به طوری که حتی برای نیل به اهدافی بسیار جزئی و زودگذر نظیر رفتن به یک مهمانی یا فروش یک محصول نیز باید برنامه ریزی شود.

در واقع نیاز به برنامه ریزی از این مساله ناشی می شود که همه سازمان ها با فعالیت در محیطی پویا، مترصد آنند که منابع محدود خود را برای رفع نیازهای متنوع و رو به افزایش خود صرف کنند. پویایی محیط و وجود تلاطم در آن و عدم اطمینان ناشی از تغییرات محیطی، بر ضرورت انکار ناپذیر برنامه ریزی می افزاید.